Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Prawo do zachowku to forma zabezpieczenia spadkobierców ustawowych. Zachowek należy się osobom najbliższym spadkodawcy (rodzinie) w sytuacji, gdy zostały one całkowicie pominięte w testamencie.

Księgi Wieczyste Online – znajdź po adresie lub numerze działki

W Polsce obowiązuje prawo, zgodnie z którym podstawą dziedziczenia jest testament. W drugiej kolejności, gdy nie sporządzono testamentu, dziedziczą tzw. spadkobiercy ustawowi wymienieni w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – Dziedziczenie ustawowe.

Zdarza się jednak, że w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę bądź jeszcze za życia spadkodawca postanowił przekazać bądź przekazał swój majątek lub inne dobra z pominięciem spadkobierców ustawowych. W takiej sytuacji spadkobiercy ustawowi, którzy zostali pominięci w testamencie mogą dochodzić swoich praw poprzez instytucję zwaną zachowkiem.

Zachowek to określony kwotowo ułamek spadku, jaki przysługiwałby spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym. Może mieć formę wyłącznie zapłaty pieniężnej.

W definicji masy spadkowej nie mówi się o konieczności wydania jakiejkolwiek rzeczy należącej do spadkodawcy ani też o podziale majątku wchodzącego w skład spadku.

Jeżeli uprawniony do spadku nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Kiedy przysługuje zachowek?

Roszczenie o zachowek przysługuje wówczas, gdy osoba uprawniona nie otrzymała należnej jej części majątku spadkowego czy to w drodze dziedziczenia, czy to w postaci zapisu, czy też poprzez uczynioną przez spadkodawcę i zaliczaną do spadku darowiznę.

Jeśli jednak osoby uprawnione do zachowku, w wyniku dziedziczenia, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę darowizny, nie uzyskały całości należnego im zachowku, wówczas przysługuje im roszczenie o jego uzupełnienie, tj. o zapłatę różnicy między wartością należnego im zachowku, a wartością uzyskanego przysporzenia.

Przeczytaj: Odziedziczyłeś nieruchomość? Zadbaj o wpis w księdze wieczystej

Osoby uprawnione do zachowku

Uprawnionymi do otrzymania zachowku są osoby, które dziedziczą z mocy prawa, tj.:

1. zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki, praprawnuki, itd.),
2. małżonka/małżonek spadkodawcy (w chwili śmierci spadkodawcy powinni trwać w ważnym związku małżeńskim).

W przypadku, gdy spadkodawca w chwili śmierci nie miał zstępnych, osobami uprawnionymi do zachowku są:

1. jego małżonek, małżonka,
2. jego rodzice.

Komu zachowek nie przysługuje

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Roszczenie o zachowek nie przysługuje:

1. wydziedziczonym w testamencie,
2. uznanym orzeczeniem sądu za niegodnych dziedziczenia,
3. osobom, które odrzuciły spadek,
4. osobom, które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia,
5. małżonkowi, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione,
6. małżonkowi pozostającemu ze spadkodawcą w separacji.

W powyższych przypadkach, roszczenie o zachowek przechodzi natomiast na zstępnych:

1. osoby uznanej za niegodną dziedziczenia,
2. osoby, która odrzuciła spadek,
3. osoby wydziedziczonej,
4. osoby, która zrzekła się dziedziczenia, jeśli w umowie ze spadkodawcą wskazano, że zrzeczenie się nie obejmuje zstępnych.

Wysokość należnego zachowku

Wysokość zachowku (wysokość kwoty należnej do zapłaty) stanowi połowę wartości udziału spadkowego, jaki by spadkobierca otrzymał z chwilą dziedziczenia ustawowego.

W przypadku, gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo gdy jest osobą małoletnią, wysokość zachowku wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się:

• zapisów zwykłych i poleceń,
• drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,
• darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku,
• darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Do spadku, dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn poczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została poczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, ale według cen z chwili ustalania zachowku.

Kiedy zachowek się przedawnia?

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Pozew o zachowek

W przypadku, gdy zobowiązany do wypłacenia zachowku, pomimo wezwań do zapłaty, nie wywiąże się z danej czynności, uprawnionemu do zachowku przysługuje skierowanie sprawy na drogę sądową. O tym, do jakiego sądu należy skierować pozew o zachowek decyduje wysokość kwoty zachowku.

Jeżeli kwota zachowku jest wyższa niż 75.000 zł, sprawę – pozew o zachowek, należy skierować do sądu okręgowego, jeżeli natomiast kwota zachowku nie przekracza 75.000 zł, pozew o zachowek należy złożyć w sądzie rejonowym.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.

Zdjęcie: Pixabay.com